Soạn bài Bài học đường đời đầu tiên - Chân trời sáng tạo 6 Ngữ văn lớp 6 trang 83 sách Chân trời sáng tạo tập 1

Bài học đường đời đầu tiên trích trong Dế Mèn phiêu lưu kí của nhà văn Tô Hoài được học trong chương trình môn Ngữ Văn lớp 6, thuộc sách Chân trời sáng tạo, tập 1. 

1. Soạn bài Bài học đường đời đầu tiên chi tiết

1.1 Chuẩn bị đọc

Câu 1. (trang 83 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Hãy chia sẻ với bạn về một chuyện đáng nhớ mà em từng trải qua.

Hướng dẫn giải:

Một chuyện đáng nhớ: một lần về thăm quê, một lần bỏ học đi chơi, một lần bị điểm kém nhưng nói dối bố mẹ…

Câu 2. (trang 83 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Dựa vào nhan đề và ấn tượng ban đầu của bản thân khi đọc lướt qua văn bản, em đoán xem “bài học đường đời đầu tiên” được nhân vật kể lại sau đây là bài học gì?

Hướng dẫn giải:

“Bài học đường đời đầu tiên” được nhân vật kể lại sau đây: bài học vấp ngã trong cuộc sống, nhận ra sai lầm và sửa sai.

1.2 Trải nghiệm cùng văn bản

Câu 1. (trang 84 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Những chi tiết miêu tả ngoại hình nhân vật “tôi” trong đoạn này là lời của ai? Điều này giúp em biết được gì về tính cách nhân vật?

Hướng dẫn giải:

- Những chi tiết miêu tả ngoại hình nhân vật “tôi” trong đoạn trích này là lời của chính nhân vật “tôi”: Dế Mèn.

- Điều này giúp người đọc hiểu được tính cách của nhân vật: tự tin về ngoại hình, và sức mạnh của bản thân.

Câu 2. (trang 84 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Qua cách nhân vật “tôi” tự miêu tả hành động của mình ở đoạn này, em biết thêm điều gì ở đặc điểm nhân vật?

Hướng dẫn giải:

Qua cách nhân vật “tôi” tự miêu tả hành động của mình ở đoạn này, có thể thấy đặc điểm tính cách của nhân vật: kiêu căng, ngạo mạn và có phần hống hách.

Câu 3. (trang 84 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Những từ ngữ “hung hăng”, “hống hách”, “ngu dại”, “ân hận” cho thấy nhân vật “tôi” có thái độ và đánh giá như thế nào về trải nghiệm sắp kể ra dưới đây?

Hướng dẫn giải:

Những từ trên cho thấy nhân vật “tôi” có thái độ ân hận, hối lỗi và tự đánh giá đó là sự dại dột sai lầm mà mình đã mắc phải.

Câu 4. (trang 86 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Việc Dế Choắt muốn đào một cái ngách sang nhà nhân vật “tôi” phòng khi có kẻ nào bắt nạt cho thấy Dế Choắt suy nghĩ, đánh giá như thế nào về nhân vật “tôi”?

Hướng dẫn giải:

Việc Dế Choắt muốn đào một cái ngách sang nhà nhân vật “tôi” phòng khi có kẻ nào bắt nạt cho thấy Dế Choắt rất coi trọng nhân vật “tôi”, cho rằng “tôi” rất tốt bụng, có thể giúp đỡ mình khi gặp hoạn nạn.

Câu 5. (trang 88 SGK Ngữ văn 6 tập 1)  Cụm từ “đứa ích kỉ” thể hiện sự nhận thức của ai? Tự nhận thức về điều gì?

Hướng dẫn giải:

- Cụm từ “đứa ích kỉ” thể hiện sự nhận thức của nhân vật “tôi”.

- Nhân vật này đã nhận thực về tính cách của bản thân mình: chỉ biết nghĩ đến lợi ích của bản thân.

1.3 Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1. (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Thời điểm Dế Mèn kể lại cho chúng ta nghe bài học đường đời đầu tiên là trước hay sau cái chết của Dế Choắt? Dựa vào chi tiết nào mà em cho là như vậy?

Hướng dẫn giải:

- Thời điểm Dế Mèn kể lại cho chúng ta nghe bài học đường đời đầu tiên là sau cái chết của Dế Choắt.

- Dựa vào chi tiết sau: “Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn vào một vùng cỏ bùm tum. Tôi đắp thành nấm mộ to. Tôi đứng lặng giờ lâu, nghĩ về bài học đường đời đầu tiên”.

Câu 2. (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Dựa vào gợi ý trong bảng dưới đây, em hãy tìm một vài câu thể hiện lời kể của Dế Mèn (lời kể xưng “tôi”) và lời đối thoại của Dế Mèn với nhân vật khác.

Hướng dẫn giải:

Câu 3. (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Tìm những chi tiết thể hiện ngoại hình, hành động, ngôn ngữ và tâm trạng của nhân vật Dế Mèn. Trên cơ sở đó, nhận xét về tính cách của Dế Mèn.

Hướng dẫn giải:

- Hình dáng

• Đôi càng mẫm bóng.
• Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt.
• Người rung rinh một màu nâu bóng mỡ, soi gương được và rất ưa nhìn.
• Đầu tôi to ra, nổi từng tảng rất bướng.
• Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp.

- Cử chỉ, hành động:

• ăn uống điều độ, làm việc có chừng mực
• bước đi bách bộ, cả người rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn.
• Chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.
• đi đứng oai vệ, mỗi bước đi làm điệu dún dẩy các khoeo chân, rung lên rung xuống hai chiếc râu.
• Dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm: quát mất chị Cào Cào, đá ghẹo anh Gọng Vó…

- Ngôn ngữ, tâm trạng: Tôi lấy làm hãnh hiện với bà con về cặp râu ấy lắm, Tôi tợn lắm, Tôi cho là tôi giỏi; thoát nạn rồi mà còn ân hận quá, ân hận mãi.

=> Tính cách của Dế Mèn: chàng Dế thanh niên cường tráng, khỏe mạnh nhưng lại kiêu căng, tự phụ và có phần hống hách.

Câu 4. (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Bài học đường đời đầu tiên mà Dế Mèn rút ra sau sự việc xảy ra với Dế Choắt là gì? Theo em, việc tác giả để cho Dế Mèn tự kể lại câu chuyện của mình bằng ngôi thứ nhất có tác dụng thế nào trong việc thể hiện bài học ấy?

Hướng dẫn giải:

• Bài học mà Dế Mèn đã rút ra: Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có đầu óc mà không biết nghĩa sớm muộn rồi cũng mang vạ vào thân mình.
• Việc sử dụng ngôi kể thứ nhất giúp cho câu chuyện trở nên chân thực hơn, nhân vật có thể tự bộc lộ rõ tâm trạng, cảm xúc của mình.

Câu 5. (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Có thể xem cái chết của Dế Choắt là một bước ngoặt khiến Dế Mèn thay đổi cách nhìn về bản thân và về người khác không? Vì sao?

Hướng dẫn giải:

Cái chết của Dế Choắt là một bước ngoặt khiến Dế Mèn thay đổi cách nhìn về bản thân và về người khác. Bởi qua cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn đã nhận ra sai lầm của bản thân với thói ích kỷ, kiêu căng.

Câu 6. (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết Bài học đường đời đầu tiên là truyện đồng thoại?

Hướng dẫn giải:

- Các nhân vật được nhân cách hóa: Dế Mèn, Dế Choắt, Chị Cốc, chị Cào Cào.

- Mang những đặc điểm vốn có ở loài vật: Dế Mèn được miêu tả bằng những chi tiết đặc trưng cho loài dế (râu, đôi càng, đôi cánh, đầu, cái răng đen), hành động của Dế Mèn như đạp phanh phách lên ngọn cỏ, đào hang… Một số chi tiết miêu tả Dế Mèn mang đặc điểm của con người:

• ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên chóng lớn lắm
• một chàng dế thanh niên cường tráng
• bước đi bách bộ, cả người rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn.
• Chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.

• đi đứng oai vệ, mỗi bước đi làm điệu dún dẩy….

Câu 7. (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Từ trải nghiệm và bài học của Dế Mèn, em hiểu thêm điều gì về lỗi lầm của những người ở tuổi mới lớn và về thái độ cần có trước những lỗi lầm có thể mắc phải trong cuộc sống?

Hướng dẫn giải:

Dế Mèn là một chàng thanh niên mới lớn, khi sống trong một thế giới nhỏ bé, xung quanh toàn những con vật hiền lành nên đã trở nên kiêu căng, ngạo mạn. Đây cũng là những lỗi lầm dễ mắc phải ở những người tuổi mới lớn. Tuy nhiên, trước những lỗi lầm, Dế Mèn đã nhận ra sai lầm và sửa chữa những sai lầm mà mình mắc phải, phải tự trọng, biết nghiêm khắc trước những thiếu sót của mình.

2. Tác giả - Tác phẩm Bài học đường đời đầu tiên

2.1 Tác giả

- Tô Hoài (1920 - 2014), tên khai sinh là Nguyễn Sen.

- Tô Hoài sinh ra tại quê nội ở thị trấn Kim Bài, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Đông cũ. Tuy nhiên, ông lớn lên ở quê ngoại là làng Nghĩa Đô, huyện Từ Liêm, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông (nay thuộc phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy, Hà Nội).

- Ông có vốn hiểu biết phong phú, sâu sắc về phong tục, tập quán của nhiều vùng khác nhau trên đất nước ta.

- Sáng tác của ông thiên về diễn tả những sự thật đời thường.

- Các tác phẩm của ông thuộc nhiều thể loại khác nhau như truyện ngắn, truyện dài, hồi ký, kịch bản phim, tiểu luận…

- Năm 1996, ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

- Một số tác phẩm tiêu biểu: Dế Mèn phiêu lưu ký (truyện dài, 1941), O chuột (tập truyện ngắn, 1942), Cỏ dại (hồi ký, 1944), Truyện Tây Bắc (tập truyện, 1953)...

2.2 Tác phẩm

- Xuất xứ: Bài học đường đời đầu tiên trích trong chương I của truyện Dế Mèn phiêu lưu kí. Tên của đoạn trích do người biên soạn SGK đặt.

- Tóm tắt: Dế Mèn là một chú dế cường tráng bởi biết ăn uống điều độ. Tuy nhiên, cậu chàng lại có tính kiêu căng, luôn nghĩ mình “có thể sắp đứng đầu thiên hạ”. Dế Mèn luôn coi thường những người xung quanh, đặc biệt là Dế Choắt - người bạn hàng xóm gầy gò và yếu ớt. Một lần, Dế Mèn bày trò trêu chị Cốc khiến cho Dế Choắt phải chịu oan. Choắt bị chị Cốc mổ đến kiệt sức. Trước khi chết, Choắt khuyên Dế Mèn bỏ thói kiêu căng của mình. Dế Mèn vô cùng ân hận và nhận ra bài học đường đời đầu tiên của mình.

- Bố cục:

• Phần 1. Từ đầu đến “ có thể sắp đứng đầu thiên hạ ”: Dế Mèn giới thiệu về bản thân.
• Phần 2. Tiếp theo đến “ Tôi về, không chút bận tâm ”: câu chuyện về người bạn hàng xóm là Dế Choắt.
• Phần 3. Còn lại: bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.

3. Dàn ý Bài học đường đời đầu tiên

(1) Mở bài

Giới thiệu về tác giả Tô Hoài, đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên.

(2) Thân bài

a. Dế Mèn giới thiệu về bản thân

- Hình dáng

• Đôi càng mẫm bóng.
• Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt.
• Người rung rinh một màu nâu bóng mỡ, soi gương được và rất ưa nhìn.
• Đầu tôi to ra, nổi từng tảng rất bướng.
• Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp.

- Cử chỉ, hành động:

• Ăn uống điều độ, làm việc có chừng mực
• Bước đi bách bộ, cả người rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn.
• Chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.
• Đi đứng oai vệ, mỗi bước đi làm điệu dún dẩy các khoeo chân, rung lên rung xuống hai chiếc râu.
• Dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm: quát mất chị Cào Cào, đá ghẹo anh Gọng Vó…

=> Một chàng dế thanh niên cường tráng.

b. Câu chuyện về người bạn hàng xóm là Dế Choắt

- Dự đoán về sự việc sắp được kể: Dế Mèn kiêu ngạo, hung hăng sẽ trêu trọc, coi thường Dế Choắt.

- Cuộc đối thoại giữa Dế Mèn và Dế Choắt:

• Một lần sang chơi nhà Choắt, Dế Mèn lên tiếng chê bai: “Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế. Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng…Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn..”.
• Hay khi Choắt bày tỏ ý muốn Dế Mèn đào một cái ngách sang bên nhà của Mèn, để khi có kẻ đến bắt nạt thì giúp đỡ nhau. Nhưng Dế Mèn lại khinh khỉnh: “Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ? Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!”. Sau đó, chàng ta trở về mà chẳng nghĩ ngợi gì.

=> Thái độ của Dế Mèn đã thể hiện sự kiêu căng, ích kỉ.

- Khi Dế Mèn rủ Dế Choắt không hề nghĩ đến hậu quả, khiến chị Cốc tức giận. Dế Mèn nhanh chóng chui vào hang để Dế Choắt một mình đối mặt với chị Cốc. Chú Dế Choắt tội nghiệp phải chịu nỗi oan ức, bị chị Cốc mổ cho đến kiệt sức. Nhưng Dế Mèn vẫn không ra cứu bạn, nhận lỗi về mình và chịu trách nhiệm về lỗi lầm. Cuối cùng Dế Choắt kiệt sức mà chết.

- Khi Dế Choắt chết: Dế Mèn ân hận về cách đối xử của mình với Dế Choắt. Nó hối hận khi đã gián tiếp gây ra cái chết của Dế Choắt. Nó tự trách mình rằng nó là một kẻ có sức mạnh nhưng lại chỉ biết trốn tránh một cách nhát gan. Chôn cất Dế Choắt xong, cảm giác của nó thật hụt hẫng và bất lực bởi Dế Choắt đã chết rồi, đâu thể cứu vãn được nữa. Dế Mèn đứng lặng bởi nó muốn suy nghĩ một cách nghiêm túc về cách sống của mình trong suốt thời gian qua.

=> Cái chết của Dế Choắt đã khiến Dế Mèn nhận ra bài học đường đời đầu tiên.

(3) Kết bài

Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên.

4. Soạn bài Bài học đường đời đầu tiên siêu ngắn

Câu 1. Thời điểm Dế Mèn kể lại cho chúng ta nghe bài học đường đời đầu tiên là trước hay sau cái chết của Dế Choắt? Dựa vào chi tiết nào mà em cho là như vậy?

Hướng dẫn giải:

- Thời điểm: sau cái chết của Dế Choắt

- Chi tiết: Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn vào một vùng cỏ bùm tum.

Câu 2. Dựa vào gợi ý trong bảng dưới đây, em hãy tìm một vài câu thể hiện lời kể của Dế Mèn (lời kể xưng “tôi”) và lời đối thoại của Dế Mèn với nhân vật khác.

Hướng dẫn giải:

Câu 3. Tìm những chi tiết thể hiện ngoại hình, hành động, ngôn ngữ và tâm trạng của nhân vật Dế Mèn. Trên cơ sở đó, nhận xét về tính cách của Dế Mèn.

Hướng dẫn giải:

Tính cách của Dế Mèn: kiêu căng, tự phụ

Câu 4. Bài học đường đời đầu tiên mà Dế Mèn rút ra sau sự việc xảy ra với Dế Choắt là gì? Theo em, việc tác giả để cho Dế Mèn tự kể lại câu chuyện của mình bằng ngôi thứ nhất có tác dụng thế nào trong việc thể hiện bài học ấy?

Hướng dẫn giải:

• Bài học: Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có đầu óc mà không biết nghĩa sớm muộn rồi cũng mang vạ vào thân mình.
• Tác dụng:câu chuyện trở nên chân thực hơn

Câu 5. Có thể xem cái chết của Dế Choắt là một bước ngoặt khiến Dế Mèn thay đổi cách nhìn về bản thân và về người khác không? Vì sao?

Hướng dẫn giải:

• Ý kiến: có thể
• Nguyên nhân:cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn đã nhận ra sai lầm của bản thân

Câu 6. Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết Bài học đường đời đầu tiên là truyện đồng thoại?

Hướng dẫn giải:

- Các nhân vật được nhân cách hóa

- Mang những đặc điểm vốn có ở loài vật

Câu 7. Từ trải nghiệm và bài học của Dế Mèn, em hiểu thêm điều gì về lỗi lầm của những người ở tuổi mới lớn và về thái độ cần có trước những lỗi lầm có thể mắc phải trong cuộc sống?

Hướng dẫn giải:

Ai cũng từng mắc lỗi lầm nhưng quan trọng là cần biết nhận ra lỗi lầm và sửa chữa.